Latem 1943 roku pierwszy poranny pociąg z Obornik do Wronek wyruszał w drogę dopiero o 7.55. Tuż przed dziewiątą przejeżdżał przez stalowy, kratownicowy most na Warcie w Stobnicy i po chwili znikał w rosnących po drugiej stronie rzeki lasach obrzyckich. O 8.58 zatrzymywał się na przystanku Jaryszewo, który w czasach niemieckiej okupacji nosił nazwę Waldsteindorf. Obok niewielkiej stacyjki stała ceglana wartownia, za którą zaczynał się pilnie strzeżony teren ukrytej w lesie fabryki amunicji…
Leśna fabryka amunicji
Niemiecka fabryka amunicji (lub renowacji amunicji) usytuowana w kompleksie lasów nadwarciańskich pomiędzy Obrzyckiem i Brączewem wciąż owiana jest tajemnicą. Oprócz krótkiego filmu zrealizowanego przez pewnego miłośnika historii i umieszczonego na serwisie YT, w sieci brak bliższych informacji na jej temat. Do dziś nie wiadomo, czy Niemcy zdążyli uruchomić tu jakąś produkcję, czy też musieli opuścić fabrykę w związku ze zbliżającym się w 1945 roku frontem.
Do naszych czasów przetrwało kilka murowanych, parterowych baraków. Można je oglądać jedynie z zewnątrz – w 2022 roku teren fabryki był ogrodzony i niedostępny. Na ogrodzeniu i na budynkach znajdowały się zakazujące wstępu tablice umieszczone przez zarządzające tym terenem Nadleśnictwo Oborniki. Bez problemu można natomiast obejrzeć stojącą przy drodze od strony Obrzycka zrujnowaną, ceglaną wartownię, wykorzystywaną jako nielegalne składowisko odpadów.
„Studzienka”
Przy ogrodzeniu fabryki od strony północno-wschodniej, mniej więcej w środkowej części całego kompleksu znajduje się wypływ wody o charakterystycznym, ciemnym zabarwieniu wskazującym na obecność minerałów. Woda wypływa do niewielkiego, obetonowanego zbiornika. Nie wiadomo, czy wypływ i zbiornik miały jakiś związek z fabryką. Mieszkaniec pobliskiego osiedla Kolonia Brączewo mówi o tym miejscu: Studzienka.
Przystanek Jaryszewo/Waldsteindorf
Przez blisko sto lat istnienia mały, leśny przystanek kolejowy między Stobnicą i Obrzyckiem kilka razy zmieniał swoją nazwę. Przed pierwszą wojną światową był to Steindorf, w Polsce międzywojennej Brączewo i Jaryszewo, pod okupacją niemiecką Waldsteindorf, po wojnie znowu Jaryszewo, a od 1950 roku Jaryszewo Obornickie.
Po otwarciu w 1910 roku jednotorowej linii kolejowej z Obornik Wielkopolskich do Wronek była tu początkowo tylko ładownia towarowa. Dopiero trzy lata później uruchomiono przystanek osobowy, który istniał do czasu likwidacji linii w 2012 roku (wcześniej w roku 1991 zawieszono ruch pasażerski, w roku 2005 zamknięto linię).
Podczas drugiej wojny światowej przystanek i linia były prawdopodobnie wykorzystywane jako zaplecze transportowe dla fabryki amunicji, do której prowadziła nieistniejąca już dzisiaj bocznica kolejowa.
Z przystanku pozostało do naszych czasów niewiele – betonowa krawędź peronu i wyraźny ślad rozebranego toru. Jest jeszcze stojąca około 200 m na wschód dawna wartownia, wyglądająca dokładnie tak samo jak ta przy drodze do Obrzycka.
Most kolejowy na Warcie
Nie istnieje już linia z Obornik do Wronek ani przystanek Jaryszewo. Los obszedł się natomiast łaskawie z mostem kolejowym na Warcie. Próbowali go wysadzić polscy saperzy we wrześniu 1939 roku, potem saperzy niemieccy w roku 1945. W 2020 roku o wysadzeniu myśleli filmowcy zatrudnieni przy superprodukcji Mission: Impossible – Dead Reckoning. Most przetrwał wszystkie te zakusy i stoi dalej niewzruszenie. Od 2020 roku jest wpisany do rejestru zabytków. Po śladzie dawnej linii kolejowej z Obornik do Stobnicy biegnie ścieżka rowerowa. Istnieją plany jej przedłużenia w kierunku Obrzycka i Wronek, oczywiście z wykorzystaniem mostu, który w ten sposób stałby się jedną z największych atrakcji turystycznych w okolicy.
Gdzie to jest?
Opisane miejsca znajdują się w lasach nadwarciańskich pomiędzy Obrzyckiem i Obornikami, na lewym (południowym) brzegu rzeki. Współrzędne GPS i linki do mapy na portalu Kultura w lesie:
Dawna fabryka amunicji: 52.70710, 16.59133 (umowny centralny punkt fabryki)
https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1697
Nieistniejący przystanek kolejowy: 52.70167 16.59430
https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1698
Wartownia przy drodze do Obrzycka: 52.70179, 16.59706
https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1699
Most kolejowy nad Wartą: 52.702476, 16.605679
Materiały wykorzystane w artykule
- Film o fabryce amunicji w Brączewie na kanale Antyk w Akcji: https://www.youtube.com/watch?v=xvhFtp3-y0Q [dost. 14.11.2024].
- Wątek o fabryce amunicji na forum Odkrywca.pl: https://forum.odkrywca.pl/topic/71454-br%C4%85czewo-fabryka/ [dost. 14.11.2024].
- Przystanek kolejowy Jaryszewo na stronie Atlas Kolejowy: https://www.atlaskolejowy.net/pl/wielkopolskie/?id=baza&poz=3777 [dost. 14.11.2024].
- Przystanek kolejowy Jaryszewo na stronie Baza Kolejowa: https://www.bazakolejowa.pl/index.php?dzial=stacje&id=834&okno=start [dost. 14.11.2024].
- Przystanek kolejowy Jaryszewo na mapach archiwalnych na portalu Mapy z przeszłością (w menu należy ustawić widoczność wybranej mapy): https://atlas.ihpan.edu.pl/pastmaps/?lon=16.588678&lat=52.701798&z=16.3 [dost. 14.11.2024].
- Most kolejowy w Stobnicy na Wikipedii: https://pl.wikipedia.org/wiki/Most_w_Stobnicy [dost. 29.11.2024].