W pogórzańskich Wieruszycach, na cyplu wzgórza opadającego stromo do doliny Stradomki stoi malowniczy, zabytkowy dwór obronny z XVI wieku. Do dworu przylega dawny park, który powoli zamienia się w las. Dalej, na samym końcu cypla, jest jeszcze niewielkie grodzisko. W prześwitach między drzewami widać z niego wznoszący się po drugiej stronie Stradomki grzbiet Kowalnika, na którego zalesionych, północnych zboczach ukryty jest legendarny Diabelski Kamień. Cała okolica tworzy niezwykle miły pogórzański zakątek, dobry na rowerową lub pieszą włóczęgę.
Park
Park dworski w Wieruszycach przeszedł w swojej długiej historii ewolucję od ogrodu w stylu włoskim (XVI-XVII w.), przez zespół ogrodów i sadów (XVIII w.), do parku w stylu krajobrazowym o naturalnym charakterze leśnym (XIX w.). Obecnie posiada on charakter wielogatunkowego lasu o charakterze grądu, z wieloma okazami starych dębów, lip i klonów, a także modrzewi.
Krajobraz dawnego parku urozmaicają ślady wchłoniętych przez las śródleśnych łąk i polan o mozaikowym układzie, będących pozostałością sadów. Północny stok wzgórza przecina dawna aleja dojazdowa, która skręca pod ostrym kątem na zachód w kierunku dworu i podwórza gospodarczego. W górnej części aleja wysadzona jest starymi modrzewiami, dębami, lipami i grabami. Z ogrodu włoskiego będącego najstarszą częścią parku zachowały się słabo ślady układu tarasowego i zniwelowanych skarp.
Park posiada dwie dokumentacje konserwatorskie wykonane w latach 80. XX wieku. Ich autorzy podkreślają jego wysoką wartość przyrodniczą i krajobrazową oraz historyczną. Park stanowi część zespołu dworsko-parkowego wpisanego do rejestru zabytków (nr A-14 z 9.04.1968 r.).
Grodzisko
Na południowy wschód od dworu i parku w Wieruszycach, na samym końcu stromego cypla znajduje się kopiec grodziska, oddzielonego od pozostałej części wzgórza suchą fosą i wałem. Jego niewielkie rozmiary mogą wskazywać na istnienie tutaj wieży mieszkalno-obronnej, która pełniła być może funkcję strażnicy przy trakcie prowadzącym doliną Stradomki. Podczas pierwszej wojny światowej, w grudniu 1914 roku, w czasie kopania stanowisk ogniowych na wzgórzu odkryto ślady popiołu, przepalonej ziemi i drewnianych konstrukcji. Podczas późniejszych badań archeolodzy odkryli tutaj ślady wczesnośredniowiecznych drewnianych obwałowań. Lokalnie wzgórze nazywane jest Grodziskiem lub Zamczyskiem. W Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych nie ma nazwy własnej dla tego miejsca. Służby konserwatorskie planują wpisanie grodziska do rejestru zabytków.
Diabelski Kamień
Skalny ostaniec z piaskowca zwany Diabelskim Kamieniem usytuowany jest ponad doliną potoku Cichawka, na zboczu wzgórza nazywanego lokalnie Wichrazem. W Państwowym Rejestrze Nazw wzgórze to opisane jest jako Kowalik.
Według legendy ludność Trzciany wspólnym wysiłkiem i w szybkim tempie odbudowała zniszczony w czasie potopu szwedzkiego kościół. Nie w smak to było mocom piekielnym. Diabeł zapragnął go zniszczyć ogromnym głazem, który w nocy niósł w powietrzu z lasu na Kopalinach pod Bochnią . Tuż nad wzgórzem Wichraz ukazała mu się Biała Pani w powiewnych szatach i promienistej aureoli. Przestraszony nieoczekiwanym spotkaniem diabeł upuścił z dużej wysokości kamień, który, nie czyniąc nikomu szkody, zarył się w ziemi. [6]
Gdzie to jest?
Opisane miejsca znajdują się na Pogórzu Wiśnickim, na północny wschód od Łapanowa (siedziba gminy, powiat bocheński). Współrzędne GPS i linki do kart informacyjnych na stronie Kultury w lesie:
1. Dawny park dworski w Wieruszycach, współrzędne orientacyjne: 49.86947, 20.32483; http://www.kulturawlesie.pl/wp-content/uploads/2023/karty/Wieruszyce-03.pdf
2. Grodzisko w Wieruszycach: 49.86848, 20.32801; http://www.kulturawlesie.pl/wp-content/uploads/2023/karty/Wieruszyce-01.pdf
3. Krzyż pod grodziskiem w Wieruszycach: 49.86844 , 20.32859; http://www.kulturawlesie.pl/wp-content/uploads/2023/karty/Wieruszyce-02.pdf
3. Diabelski Kamień nad Cichawką: 49.86943, 20.34423; http://www.kulturawlesie.pl/wp-content/uploads/2023/karty/Trzciana-01.pdf
Materiały wykorzystane w artykule (według kolejności opisanych obiektów):
- Ewidencja ogrodu zamkowego w Wieruszycach, Kraków 1979/1980, wersja online na portalu NID: https://zabytek.pl/pl/obiekty/g-234412/dokumenty/PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_12_EN.438421/4 [dost. 24.07.2023].
- Ewidencja zabytkowego parku w Wieruszycach, 1987, wersja online na portalu NID: https://zabytek.pl/pl/obiekty/g-234412/dokumenty/PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_12_EN.501286/11 [dost. 24.07.2023].
- Karta ewidencyjna (KEZA) grodziska w Wieruszycach z 2023 roku, materiały WUOZ Kraków, Delegatura Tarnów.
- Czesław Anioł, Doliną Stradomki (II), https://www.czasbochenski.pl/portal/przewodnik-krajoznawczy/dolina-stradomki-ii/17003/ [dost.18.04.2023].
- Grodzisko w Wieruszycach na portalu Strażnicy Czasu: http://www.straznicyczasu.pl/viewtopic.php?t=1088 [dost.18.04.2023].
- Diabelski Kamień w Trzcianie: https://szkolnictwo.pl/szukaj,Diabelski_Kamie%C5%84_w_Trzcianie [dost. 28.09.2023]]
- Diabelski Kamień na Wichrazie, w: Doliną Raby. Informator turystyczny, Biskupice 2019, http://dolinaraby.pl/wp-content/uploads/2019/12/Informator-turystyczny.pd [dost. 28.09.2023].