Dziesięć lat temu archeolog Marek Materna z Muzeum im. Prof. Stanisława Fischera w Bochni odkrył w Lesie Kolanowskim pod Bochnią dwa duże cmentarzyska kurhanowe. Wstępne analizy wykazały, że mogą one pochodzić z okresu neolitu i wczesnego średniowiecza. W 2015 roku cmentarzyska wpisano do rejestru zabytków. W 2021 i 2022 roku jeden z kurhanów został przebadany archeologicznie, dostarczając naukowcom wielu cennych informacji na temat najstarszych dziejów ziemi bocheńskiej. Cmentarzyska i otaczający je las zdecydowanie warto odwiedzić. Do kurhanów można dojść wygodną, leśną drogą prowadzącą od strony osiedla Dębnik. Ich odnalezienie w terenie ułatwiają ustawione w pobliżu drogi tablice urzędowe.
Cmentarzysko od strony Bochni
Pierwsze cmentarzysko oznaczone jest w dokumentacji archeologicznej jako stanowisko Bochnia nr 120. Składa się ono z 14 kopców usytuowanych po dwóch stronach drogi. To na tym cmentarzysku przeprowadzono wspomniane wcześniej badania archeologiczne jednego z kopców. Naukowcy odkryli tu szczątki przynajmniej dwóch osób oraz ułamki naczyń, zabytki krzemienne, grudki przepalonej gliny, węgle drzewne i przedmioty metalowe. Na podstawie znalezisk czas powstania kurhanu określono na wczesne średniowiecze.
U podnóża kopca natrafiono także na ponad 20 drobnych monet z okresu panowania Jana II Kazimierza Wazy. Zdaniem badaczy zostały one zgubione przez odpoczywającego w tym miejscu wędrowca lub uciekiniera z czasów potopu szwedzkiego.
Cmentarzysko od strony Łapczycy
Drugie cmentarzysko (stanowisko Łapczyca nr 90) jest większe od pierwszego i składa się z 35 kopców usytuowanych na zachód od najwyższego wzniesienia Lasu Kolanowskiego (335 m). Znajdujące się tutaj kurhany nie były dotąd przedmiotem systematycznych badań archeologicznych. We wpisie do rejestru zabytków z 2015 roku miejsce to zostało określone jako cmentarzysko z epoki kamienia (nr w rejestrze: C-7/M z 10.11.2015).
Schrony na „Strzelnicy”
Las Kolanowski ma jeszcze jedną tajemnicę. W jego zachodniej części, w miejscu potocznie zwanym „Strzelnicą”, znajduje się zespół pięciu żelbetonowych schronów o nietypowym kształcie. Zdaniem historyka Janusza Czerwińskiego, stanowiły one część placu ćwiczebnego związanego z tajnym niemieckim amunicyjnym ośrodkiem doświadczalnym o kryptonimie „K5”, który istniał w czasie drugiej wojny światowej w lasach Puszczy Niepołomickiej koło Kłaja. Schrony miały charakter ćwiczebny – w ich wnętrzu umieszczone były mechanizmy ruchomych tarcz strzeleckich. Urządzenia te przepadły po wojnie, do naszych czasów zachowały się jedynie żelbetowe skorupy, z których część wypełniona jest dzisiaj wodą.
Gdzie to jest?
Wszystkie opisane miejsca znajdują się w Lesie Kolanowskim, na południowy zachód od Bochni. Współrzędne GPS:
- Cmentarzysko kurhanowe, stanowisko archeologiczne Bochnia nr 120, rejestr zabytków nr C-6/M, współrzędne orientacyjne: 49.95199, 20.40335.
- Cmentarzysko kurhanowe, stanowisko archeologiczne Łapczyca nr 90, rejestr zabytków nr C-7/M, współrzędne orientacyjne: 49.94865, 20.39284.
- Współrzędne schronów na „Strzelnicy”:
1 – schron środkowy: 49.94889, 20.38723
2 – schron pn-zach.: 49.94928, 20.38671
3 – schron pn-wsch.: 49.94939, 20.38760
4 – schron pd-wsch.: 49.94859, 20.38809
5 – schron pd-zach.: 49.94847, 20.38674
Linki do kart informacyjnych na stronie Kultury w lesie:
1. Cmentarzysko Bochnia nr 120: http://www.kulturawlesie.pl/wp-content/uploads/2023/karty/Bochnia-01.pdf
2. Cmentarzysko Łapczyca nr 90: http://www.kulturawlesie.pl/wp-content/uploads/2023/karty/Lapczyca-01.pdf
3. Schrony na „Strzelnicy”: http://www.kulturawlesie.pl/wp-content/uploads/2023/karty/Lapczyca-02.pdf
Materiały wykorzystane w artykule
1. Jarosław M. Fraś, Marek Materna, Wyniki inwentaryzacji i badań nieinwazyjnych kopców ziemnych na stanowiskach Bochnia 120 i Łapczyca 90 w kontekście problemu występowania kurhanów na lessach wielicko-bocheńskich, w: Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce, 2020, tom 34, s. 236-297.
2. Paweł Michalczyk, Archeolodzy przebadali w Bochni kurhan z czasów przedpiastowskich. Czy spoczywa w nim solny książę?, artykuł z 7 stycznia 2023 roku na portalu naszemiasto.pl – Małopolska: https://bochnia.naszemiasto.pl/archeolodzy-przebadali-w-bochni-kurhan-z-czasow/ar/c1-9160427 [dost. 19.04.2023].
3. Janusz Czerwiński, „K5” – sekret Puszczy Niepołomickiej, http://historia-janczer.pl/k5-sekret-puszczy-niepolomickiej/ [dost. 23.03.2021].
4. Materiały zebrane w terenie w kwietniu 2023 roku.
5. Więcej o tajnym niemieckim amunicyjnym ośrodku doświadczalnym „K5” w Puszczy Niepołomickiej koło Kłaja w artykule na stronie Kultury w lesie: https://www.kulturawlesie.pl/2021/10/06/puszcza-niepolomicka-czesc-druga/