Grodzisko w Lesie Kopaliny, choć w XIX wieku mocno nadgryzione przez kamieniołom, wciąż budzi respekt. Jeżeli spróbujemy wdrapać się na nie od strony północnej albo zachodniej, będzie nas czekać przeprawa przez przepaściste jary i niemal pionowe stoki wzgórza.
Podobno pierwszym badaczem, który tu trafił, był w okresie międzywojennym nauczyciel bocheńskiego gimnazjum Piotr Galas. Jego uwagę miała zwrócić niezwykła nazwa ukrytego w lesie wzgórza Zamczysko. Jesienią 1926 roku nauczyciel zorganizował małą wyprawę badawczą, na którą zabrał uczniów ze szkolnego Koła Krajoznawczego. W trakcie amatorskiej eksploracji grodziska odkryto skorupy naczyń i kości zwierzęce.
Po wojnie grodzisko przebadali profesjonalni archeolodzy: Gabriel Leńczyk, Andrzej Żaki i Antoni Jodłowski. Dzięki ich pracy wiemy dziś, że pierwszy gród na Zamczysku był dziełem ludności kultury łużyckiej i powstał na przełomie epoki brązu i żelaza, ok. 400 r. p.n.e. (gdzie indziej: VII/VI w. p.n.e.)*. Gród ten został później z nieznanych przyczyn opuszczony i spalony. Świadczą o tym odnalezione w trakcie badań ślady spalenizny i węgli drzewnych.
Po raz drugi Zamczysko było zasiedlone w średniowieczu, prawdopodobnie pod koniec XIII lub na początku XIV wieku. Był tu wtedy niewielki gródek rycerski, który wchodził być może w skład systemu obronnego szlaku handlowego prowadzącego z Krakowa na Węgry. Z tego okresu pochodzą odnalezione na terenie grodziska kości zwierzęce, żelazny topór, strzemiona końskie, podkowy, grot strzały i gwoździe.
U schyłku średniowiecza gródek opustoszał. W XIX wieku u jego stóp założono kamieniołom. Prace wydobywcze doprowadziły do zniszczenia części Zamczyska, co utrudniło późniejszym archeologom odtworzenie szczegółów jego wyglądu. Dziś najlepiej zachowaną częścią dawnego grodu są fragmenty dolnego i górnego wału od strony zachodniej i południowej. Grodzisko znajduje się w rejestrze zabytków (A-367 z 15.11.1993).
* W opisie na portalu zabytek.pl podano wcześniejszą chronologię Zamczyska: budowa grodu kultury łużyckiej – VII/VI w. p.n.e., zniszczenie (spalenie) tego grodu – VI w. p.n.e.
Gdzie to jest?
Grodzisko znajduje się na wzgórzu Zamczysko w Lesie Kopalińskim na południe od Bochni. Współrzędne GPS i karta informacyjna na stronie Kultury w lesie: 49.93717, 20.41776; https://www.kulturawlesie.pl/wp-content/uploads/2023/karty/Kopaliny-01.pdf
Materiały wykorzystane w artykule
- Janusz Paprota, Grodzisko w Kopalinach, https://www.bochenskiedzieje.pl/zabytki/budowle-obronne/36-grodzisko-w-kopalinach [dost. 28.04.2023].
- Opis grodziska i jego karta ewidencyjna (KEZA) na portalu zabytek.pl: https://zabytek.pl/pl/obiekty/g-289149 [dost. 28.04.2023].
- Materiały zebrane w terenie w kwietniu 2023 roku.