Schron umieszczony był trzy metry pod ziemią. Prowadziła do niego studzienka z drabiną. Wejście do studzienki zamykał właz przykryty doniczką z drzewkiem. Wewnątrz mieścił się centralny magazyn broni bocheńskiego Obwodu ZWZ-AK „Wieloryb”. W pomieszczeniu o wymiarach 2,5 x 3 m i wysokości 2 m znajdowały się stojaki z karabinami i paki z amunicją. Magazyn posiadał własne oświetlenie zasilane z akumulatora. Na jednej ze ścian pomieszczenia zawieszony był wizerunek białego orła na czerwonym tle.
Przedstawiciele wyższego dowództwa AK podczas jednej z inspekcji uznali schron za wzorcowy, a jego projekt otrzymał rekomendację do wykorzystania przy budowie magazynów broni w innych częściach okupowanej Polski. Po wojnie magazyn uległ zniszczeniu. W 1968 roku ustawiono przy nim obelisk pamiątkowy, a samo miejsce zaczęto nazywać Wzgórzem Lecha na pamiątkę projektanta schronu, Tadeusza Lecha ps. „Sowa”, który zginął później w obozie w Auschwitz.
W 2005 roku obelisk odnowiono i umieszczono na nim replikę zaginionej płyty pamiątkowej. Napis na płycie: „TU W LATACH 1939-1945/ BYŁ PODZIEMNY CENTRALNY/ MAGAZYN BRONI OBWODU BOCHNIA/ ZBUDOWANY BYŁ WEDŁUG/ PROJEKTU TADEUSZA LECHA/ ZAMORDOWANEGO W OŚWIĘCIMIU/ NA JEGO CZEŚĆ WZGÓRZE TO/ NAZYWAMY WZGÓRZEM LECHA/ KOLEDZY”.
Leśna szkoła pod Piekarską Górą
W tej części Pogórza jest jeszcze kilka innych leśnych miejsc związanych z polskim podziemiem zbrojnym z czasów drugiej wojny światowej. Na polanie pod Piekarską Górą w pasmie Szpilówki mieścił się obóz I Batalionu 12 Pułku Piechoty Ziemi Bocheńskiej AK. Od grudnia 1943 roku odbywały się tutaj także szkolenia Szkoły Podchorążych Piechoty. W lipcu 1944 roku jej adepci wzięli udział w kierowanej przez porucznika Józefa Wieciecha ps. „Tamarow” słynnej akcji odbicia z więzienia w Nowym Wiśniczu ponad stu więźniów politycznych, oczekujących na transport do obozu koncentracyjnego Auschwitz. Dziś na polanie pod Piekarską Górą znajduje się upamiętniający tamte wydarzenia marmurowy obelisk z 2008 roku.
Potyczka na Mulowcu
Nieco dalej na południe, już na granicy Pogórza z Beskidem Wyspowym, w przysiółku Mułowiec pod Kobyłą, znajduje się pomnik upamiętniający pięciu żołnierzy II Batalionu 16 Pułku Piechoty AK oraz ukrywającego ich gospodarza. Wszyscy oni polegli 23 listopada 1944 roku w starciu z Niemcami po tym, jak miejsce partyzanckiej kryjówki zdradził niemieckim okupantom mieszkaniec pobliskiej Muchówki. Tak opisują te wydarzenia Magdalena i Piotr Rochowscy:
W listopadzie 1944 roku w znajdującym się nieopodal szczytu gospodarstwie Wawrzyńca Odrońca na polanie Mulowiec ukrywali się partyzanci z grupy ppor. Mariana Kluszyckiego ps. Limbicz, wchodzącej w skład II Batalionu 16 Pułku Piechoty AK. Miejsce ich kryjówki wydał Niemcom niejaki Knurowski z Muchówki. Wczesnym rankiem 23 listopada 1944 roku partyzancką kwaterę otoczył oddział wydzielony z dywizji SS Galizien. Według jednych relacji, Niemcy napadli Mulowiec znienacka, „zastali tam pięciu partyzantów, otoczyli zabudowania, obsypali strzałami, po czym weszli do domu zastając ś.p. Wawrzyńca Odrońca na klęczkach modlącego się przed obrazami, celnym strzałem położyli go trupem, uciekających partyzantów trzech zamordowali, jednego dopadli żywcem, piąty zaś spłonął z domem”. Z kolei porucznik Kluszycki, który przybył na miejsce tuż po całym zdarzeniu, opierając się na relacjach świadków z pobliskich gospodarstw wspominał później, że hitlerowcy zaczęli od podpalenia domu. Po chwili wybiegły z niego córki Odrońca, a po nich trzej partyzanci, którzy natychmiast padli od niemieckich kul. Dwaj inni żołnierze AK oraz sam gospodarz mieli spłonąć w budynku. Dziś na miejscu tego wydarzenia wznosi się kamienny obelisk, na którym wyryte są nazwiska ofiar. Knurowski – zdrajca, który wydał kryjówkę partyzantów, został skazany na śmierć i powieszony w Rajbrocie [2].
Gdzie to jest?
Opisane miejsca znajdują się w środkowej części Pogórza Wiśnickiego. Współrzędne GPS i linki do kart informacyjnych:
Schron na Wzgórzu Lecha: 49.94508, 20.48054, http://www.kulturawlesie.pl/wp-content/uploads/2023/karty/Wisnicz-Maly-01.pdf
Pomnik pod Piekarską Górą: 49.83965, 20.53827 http://www.kulturawlesie.pl/wp-content/uploads/2023/karty/Lipnica-Dolna-05.pdf
Pomnik na Mulowcu: 49.79914, 20.51396, http://www.kulturawlesie.pl/wp-content/uploads/2023/karty/Rajbrot-04.pdf
Materiały wykorzystane w artykule
- Janusz Paprota, Podziemny magazyn broni AK, https://bochenskiedzieje.pl/ciekawostki/wojna-i-militaria/93-podziemny-magazyn-broni-ak [dost. 27.09.2023].
- Magdalena i Piotr Rochowscy, Nad Uszwicą i Leksandrówką. Na kulturowych ścieżkach Wiśnicko-Lipnickiego Parku Krajobrazowego, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego, Kraków 2021, s. 35-38, 46-47.
- Materiały zebrane w terenie we wrześniu 2020 i w maju 2023 roku.