W polach na wschód od Prusinowa stoi samotna, murowana kapliczka. Obok jest rozstaje dróg, z którego można dotrzeć do kilku ciekawych leśnych zakątków. Droga na północ biegnie w pobliżu jedynego leśnego schronu Pommernstellung w tej okolicy, w którym udało mi się odnaleźć zachowane w niezłym stanie godło III Rzeszy, nazywane u nas gapą albo wroną. Ścieżką na wschód dotrzemy do unikatowego schronu Pr.Ost.9, który był bohaterem jednego z poprzednich wpisów. Jeśli udamy się na południe, trafimy najpierw na zapomniany cmentarz ewangelicki, a maszerując na azymut jeszcze trzy kilometry dalej – na pozostałości przystanku na nieistniejącej linii kolejowej Wałcz-Człopa. Takie właśnie jest rozdroże za Prusinowem – każdy wybór jest na nim dobry…
Schron z gapą
Schron Pr.Ost.4A wybudowano w 1935 roku na odcinku taktycznym Preussendorf Osten, czyli Prusinowo Wschód (skrót taktyczny Pr.Ost.) Pozycji Pomorskiej (Pommernstellung). Schron posiadał charakter bierny – nie było w nim stanowisk strzeleckich, miał on bowiem służyć jako ukrycie dla armaty przeciwpancernej kalibru 37 mm typu PaK 36 wraz z działonem (obsługą) i zapasem amunicji.
Schron posiadał średnią klasę odporności B1 (ściany żelbetowe o grubości 100 cm). Składał się z przedsionka, pomieszczenia dla załogi oraz garażu zamykanego dwuskrzydłowymi stalowymi drzwiami. W razie potrzeby działo było wytaczane na znajdujące się obok polowe stanowisko ogniowe.
Obecnie schron znajduje się w stanie ruiny. Posiada dobrze zachowany strop oraz czytelny układ pomieszczeń. Na ścianie przedsionka znajdują się wyraźne sygnatury: „Pr.Ost.4A” (sygnatura schronu), „E/a/27” (sygnatura dywizyjno-pułkowa), a także rok budowy „1935” oraz tytułowa „gapa”, czyli rzadko spotykane w leśnych schronach Pommernstellung w tym rejonie godło III Rzeszy.
Dawny cmentarz ewangelicki
Na podstawie starych map można przypuszczać, że cmentarz ewangelicki w Prusinowie powstał prawdopodobnie na początku XX wieku. Założono go na wschód od osady, na planie czworoboku, z wejściem od północy. Dziś jego granice są słabo czytelne, a sam teren trudno jest odróżnić od otaczającego go lasu.
Na cmentarzu zachowało się kilkanaście betonowych ram grobów oraz cztery nagrobki z częściowo czytelnymi inskrypcjami (Martin Kluck 1857-1934, Agnes Kluck 1892-1921). Ciekawy jest nagrobek z inskrypcją wyrytą w nierównym, jakby odręcznym stylu, należący do osoby z nieczytelnym nazwiskiem (1895-1931). Jest tu również powojenny grób Stanisława Dęmbskiego. Tabliczka umieszczona na betonowym krzyżu informuje, że zginął on śmiercią tragiczną w wieku 19 lat 13 lutego 1952 roku.
Przystanek Prusinowo Wałeckie
1 grudnia 1904 roku uroczyście oddano do użytku połączenie kolejowe z Wałcza do Człopy. Była to tzw. „Kleinbahn”, czyli linia regionalna, która należała do powiatu wałeckiego. Jak pisze Jarosław Leszczełowski:
Finansowanie tej inwestycji było możliwe dzięki wsparciu państwa i prowincji pomorskiej. Budowę przeprowadziła firma Eisenbahnbau Gessellschaft J. Becker & Co. z Berlina, która przejęła również utrzymanie w ruchu. (…) W 1904 r. linia dysponowała 4 lokomotywami, 5 wagonami pasażerskimi, 31 towarowymi oraz dwoma pocztowymi. W latach trzydziestych XX w. liczba lokomotyw spadła do trzech, ale pojawiły się trzy osobowe wagony silnikowe, czyli tzw. szynobusy (J. Leszczełowski 2021: 116).
Po wojnie przystanek nosił nazwy: Prusinowo Kraińskie (1945-1947), Prusinówko (1947-1966) i Prusinowo Wałeckie (1966-1994). Oprócz przystanku osobowego była tu również boczna rampa towarowa, która funkcjonowała do roku 1967.
W 1988 roku linię zamknięto dla ruchu pasażerskiego, a w roku 1994 zlikwidowano przystanek osobowy. Ruch towarowy odbywał się do roku 2000, po którym została ona ostatecznie zamknięta. Torowisko rozebrano w roku 2016. Z dawnej stacji zachowała się krawędź peronu, zarys rampy i zarośnięte miejsce po budynku stacyjnym. Po śladzie dawnego torowiska biegnie obecnie malownicza droga leśna.
Gdzie to jest?
Opisane miejsca leżą w Puszczy Drawskiej, w okolicach Prusinowa Wałeckiego (gm. Wałcz, pow. wałecki, woj. zachodniopomorskie). Współrzędne GPS:
Schron z „gapą” (Pr.Ost.4A): 53.21770, 16.31310
Dawny cmentarz ewangelicki: 53.20915, 16.31870
Nieistniejący przystanek kolejowy Prusinowo Wałeckie (Neu Preussendorf): 53.18651, 16.33704 (Prusinowo-38)
Materiały wykorzystane w artykule
- Atlas kolejowy: https://www.atlaskolejowy.net/pl/zachodniopomorskie/?id=baza&poz=6298 [dost. 16.01.2024].
- Marcin Dudek, Fortyfikacje Wału Pomorskiego w okolicy Wałcza. Od Zdbic do Lasu Rutwickiego, wyd. INFORT, Gliwice 2012, s. 178.
- Jarosław Leszczełowski, Wałeckie wędrówki w pięciu wymiarach. Część III, wyd. Usługi Informatyczne SWAN-IT, Złocieniec 2021, s. 216-217.
- Jarosław Leszczełowski, Wokół Wału Pomorskiego. Historia, legendy, ciekawostki. Tom I, Stowarzyszenie Wał Pomorski 1945, Warszawa 2022, s. 118.
- Karte des Deutschen Reiches 1:100 000, arkusz 222 Schneidemühl, wyd. 1940 r., http://igrek.amzp.pl [dost. grudzień 2023].
- Messtischblatt 1:25 000, arkusz 1335 Marzdorf, wyd. 1899, 1937 r., http://igrek.amzp.pl [dost. styczeń 2023].